Gittiğim yerlerde iki şeyi yapmaya özellikle dikkat ederim: varsa orada çekilmiş/orayla alakalı veya oralı bir yönetmenin filmini izlemek, bir de orada yazılmış veya orayla ilgili bir roman okumak.
Bu minvalde Güney Amerika'ya seyahat etmek isteyenler için bir film inceleme listesi gibi bir şey yaptım. Tabii bunlardan bazılarını izlemek biraz güç gelebilir, baştan uyarayım. Sonra demedi demeyiniz.
İyi seyirler!
URUGUAY
El Viaje Hacia el Mar (Uruguay genelinde izlemek için ideal bir film)
http://www.imdb.com/title/tt0326357/?ref_=fn_al_tt_1
Denize Yolculuk diye çevirebileceğimiz bu film, bir grup Ankaralı gibi adamın hayatlarında ilk kez denizi görmek için yaptığı yolculuğu anlatıyor. İşin komiği elemanların yaşadığı köyün okyanusa olan mesafesi. İçinizi ısıtacak filmlerdendir.
Başkent Montevideo'da ise Costa Gavras'ın Sıkıyönetim filmini izlemek elzemdir. Gerçek bir olaydan yola çıkan film, Latin Amerika'nın en kayda değer kent gerilla örgütü Tupamarolar'ın, ABD tarafından kalkınma danışmanı adı altında arka bahçesine yolladığı CIA'in işkence uzmanlarından Mitrione'yi (filmdeki adı Santore) kaçırmasını anlatır. 2010-2015 yılları arasında Uruguay başkanlığı yapmış Jose Mujica, Tupamaroların eski liderlerindendi.
BREZİLYA
O Homem que Copiava
http://www.imdb.com/title/tt0367859/?ref_=fn_al_tt_1
Ülkenin bence en şahane ve köklü kültürüne sahip kenti Porto Alegre'ye yolunuz düşerse izlemek için Fotokopici Adam filmi idealdir. Brezilya sinemasına özgü örgüsel anlatım ve kentte gezinen kamera ile nostaljik anlar da yaşamak mümkün.
Cinema, Aspirinas e Urubus
http://www.imdb.com/title/tt0373760/?ref_=fn_al_tt_1
Amazonlara doğru yolculukta Bonelli'nin ünlü çizgi roman karakteri Mister No'nun sıkı dostu olan Otto Kruger tipli bir Alman'ın mecarasını anlatan Sinema, Aspirin ve Akbabalar II. Dünya Savaşı sırasında geçer. Nazi askeri olmak istemeyen bir Alman'ın, savaşa çok uzak bu ülkede bile, Alman olmasından dolayı karşısına çıkan zorluklar ve verdiği hayatta kalma mücadelesi.
O Som ao Redor
http://www.imdb.com/title/tt2190367/?ref_=fn_al_tt_1
Recife'de Komşudan Sesler olmasaydı Recife'yi boş beleş bir turist gibi gezebilirdiniz. Yüksek güvenlikli elit mahallesinin yanındaki favela, zenginlik ve sefalet. Komşunun sesini duyuyor musunuz?
Tropa de Elite
http://www.imdb.com/title/tt0861739/?ref_=fn_al_tt_1
Cidade de Deus
http://www.imdb.com/title/tt0317248/?ref_=nv_sr_1
Rio'da (ki bence pek ala Sao'ya da uyuyor), Özel Tim ve bizde nedense Tanrı Kent diye gösterilen ama doğru tercümesi Tanrının Kenti olan filmleri izlemek iyi olur. Eduardo Galeano'nun aktarımı ile 1993'te Candeleria Kilisesi önünde yatan elli sokak çocuğunun sivil milislerle otomatik tüfeklerle taranması ya da başkenti ziyarete gelen bir yerli şefinin, kimi zengin ailelerin çocukları tarafından canlı canlı yakılması ki savunmalarında şefin, 'dilenci olduğunu sandıklarını' söylemişlerdir ve sonuç beraat. Ki sadece bu iki kısa örnek bile Brezilya kanunları ve polisi ile ilgili biraz fikir vermiştir.
O Palhaço
http://www.imdb.com/title/tt1921043/?ref_=fn_al_nm_1a
Selton Melo'nun Palyaço filmi 1970'lerde geçiyor. Yeri yurdu ve kimlik kartı olmayan Benjamin'in iki hayali vardır, bir ev ve ideal bir kadın.
***
Elbette ki Brezilyalı kült yönetmen Glauber Rocha'nın filmlerine de dikkat çekmek isterim. Özellikle son cangaçoları anlatan filmleri favorilerimdendir.
Eric Hobsbawm'a göre sosyal haydutlar olan Cangaçoların en ünlüsü Limpiao
PERU
Pantaleon y Las Visitadoras
http://www.imdb.com/title/tt0190611/
Amazonya tarafında İquitos'a yolunuz düşerse bir şekilde, Maria Vargas Llosa'nın aynı adlı eserinden uyarlanan Pantalon ve Ziyaretçileri filmini yerinde izlemenizi öneririm. Sanıyorum romanın sinemaya aktarılmış yedi farklı versiyonu mevcut ama Lombardi'nin yönetmenliğini yaptığı 2000 yapımı olan bu eğlenceli ve ağır yergi içeren filmi oralara gitmeseniz de izlemenizde fayda var.
Gerçi 1975 yılında Dominik Cumhuriyeti'nde çekilen filmi de önermek isterdim. Zira bunun yönetmenlerinden biri de bizzat Lllosa'nın kendisiydi. Film içeriğinden dolayı diktatörlük altındaki Peru'da ivedi olarak yasaklanmakla kalmamış, civardaki diktatörlüklerde de gösterimi engellenmiştir. Bu filmi bulmak neredeyse imkansız.
Mariposa Negra
http://www.imdb.com/title/tt0496799/?ref_=fn_al_tt_1
Başkent Lima'da, yine Lombardi'nin yönetmenliğini yaptığı Siyah Kelebek filmi favorilerimden değil ama kentin dokusunu daha iyi anlayabilmek için izlenir.
KOLOMBİYA
Maria Full of Grace
http://www.imdb.com/title/tt0390221/
Yükselmekte olan Kolombiya sinemasının çıkış filmi olarak adlandırabileceğimiz 2004 yapımı Zerafet Dolu Maria uluslararası kokain dağıtımı işinin pisliklerine odaklanırken filmin bir kısmı Bogota ve yarısından fazlası yanlış hatırlamıyorsam New York'ta geçiyordu.
ŞİLİ
Machuca
http://www.imdb.com/title/tt0378284/?ref_=fn_al_tt_1
Santiago'da Machuca, Şili'deki 1973 faşist askeri darbesini iki oğlanın gözünden anlatıyor. Açıkçası ben çocuklu filmleri pek sevmem ama filmi de boş geçmek istemedim.
Historias de Futbol
http://www.imdb.com/title/tt0119297/?ref_=tt_rec_tt
Futbol Hikayeleri, gerçekten de dört farklı senaryo ile dört kısa futbol hikayesini sunuyor. Yazarlardan birisi bizde pek bilinmeyen ama Latin Amerika edebiyatının en güçlü kalemlerinden Mario Benedetti.
Bunun dışında kafamı pırıl pırıl yapayım, Şili de neymiş 'en güzeli=sürreali' yaşamak diyorsanız Jodorowsky'nin filmlerine dalın derim. Eleman manyaksı filmler yapmanın yanı sıra Tarot konusunda da uzmandır, keza yazdığı kütük gibi bir tarot kitabı da İspanyolcada mevcut.
Jodorowsky'nin Kutsal Dağ filminden bir sahne
ŞİLİ-ARJANTİN
Ya da bu ikisinin arasında kalan devasa Patagonya pampalarına mı gitmek istediniz?
Mi Mejor Enemigo
http://www.imdb.com/title/tt0410316/
İki faşist cuntanın saçma sidik yarışmasını hicveden En İyi Düşmanım (yani bizdeki ‘en kötü günümüz böyle olsun’ hesabı), hem savaş, hem milliyetçilik, hem de faşizm karşıtı. Gerçi bu üçü birbirine yakın ama olsun. 1978'de neredeyse savaşa tutuşacak olan iki ülkenin, tanrının unuttuğu pampalardaki hak iddiasının saçmalığını en güzel anlatan sahne ise bir tane gauchonun yanlarından geçtiği sahne olsa gerek.
ARJANTİN
La Patagonia Rebelde
http://www.imdb.com/title/tt0071976/?ref_=tt_rec_tt
Bu kez Arjantin tarafındayız. Patagonya İsyanda anarşistlerin başını çektiği 1921 gaucho isyanını anlatıyor. Dünya sinema tarihinin ender anarşizm yanlısı yapıtlarından olan film aynı zamanda anarşizmin pek bilinmeyen Güney Amerika tarihine de göz atmamızı sağlıyor.
Proudhon, Kropotkin ve Bakunin'le Hijos del Pueblo
Buenos Aires
Garage Olimpio
Olimpo Garajı ülkemizde de gösterilmişti. Kirli Savaş olarak bilinen diktatörlük yıllarında, işkence ettiği genç kıza aşık olan işkenceci polis ve bir anlamda o yıllar boyunca kaybedilen kırk bin desaparecidosun öyküsü. Kayıp yakınları Plaza de Mayo Anneleri olarak bizdeki Cumartesi Anneleri'ne ilham vermiştir.
La Histoira Oficial
http://www.imdb.com/title/tt0089276/
Resmi Tarih, 1986'da En İyi Yabacı Film Akademi (oscar) ödülü almasına karşın değinilmeden geçilmemesi gereken bir film. Faşist cuntanın 1983'te sona ermesine müteakip çekimlerine başlanan ama filmin bittiği 85 yılına kadar yönetmen ve oyuncuların sürekli tehdit alması film sürecinin ne kadar zorlu geçtiğini gösteriyor. Zira filmin konusu, Dersim Kayıp Kızları veya 1915 sonrasında evlat edinilen Ermeni çocukları örneğindeki gibi bizim de çok uzağında olmadığımız bir öykü. Evlat edindiği çocuğun bir önceki filmde sözünü ettiğimiz desaparecidos yani kayıplardan birinin olduğunu ve kocasının da bu katliamların faillerinden biri olduğunu öğrenen bir kadın hakkındadır.
Imagining Argentina
https://www.imdb.com/title/tt0314197/?ref_=fn_al_tt_1
Bizde Kayıp Hayatlar diye gösterilen filmde ise Antonio Banderas kayıp yakınlarına dokunarak kayıp bedenin nerede olduğunu gören bir medyum. Film Arjantin yapımı olmasa da izlemekte yarar var.